Informele gezinssteun

Steunouders zijn volwassenen vrijwilligers die een dagdeel per week een gastvrij thuis bieden aan een kind. Ze geven een kind, binnen hun eigen gezinsleven, een vertrouwde plek waar het welkom is en kind kan zijn. Daarmee krijgen ouders ruimte om op adem te komen en te ervaren hoe je de zorg voor kinderen samen kunt delen.

Voor alle ouders is het fijn om het niet alleen te hoeven doen. Maar niet iedereen krijgt een helpende hand toegestoken als hij of zij die nodig heeft. Steunouders zijn volwassen vrijwilligers (van studenten tot opa’s en oma’s en alles daar tussenin) die één of twee dagdelen per week een gastvrij thuis bieden aan een kind. Zo geven ze gezinnen een steuntje in de rug.

Van Delfzijl tot Venlo en van Gouda tot aan Beuningen, Steunouder groeit volop. Het mooiste is dat laagdrempelige steun voor gezinnen daarmee toegankelijker wordt. Naast steunouders voor ‘gewone’ gezinnen, maken we ons ook sterk voor steunouders voor pleeggezinnen. De ervaring leert dat zo’n extra steuntje in de rug voor pleegouders voortijdige breakdowns weet te voorkomen.

Vertrouwde plek

De hulp van steunouders helpt voorkomen dat problemen in gezinnen ontstaan of verergeren. Ze bieden een kind een vertrouwde plek waar het welkom is en kind kan zijn. Daarmee geven steunouders ouders ruimte om op adem te komen en ervaren zij hoe fijn het is als je de zorg voor kinderen samen kunt delen.

Hoe lang steunouders een steentje bijdragen hangt af van de behoefte van het gezin en de mogelijkheden van de steunouder. De steunoudercoördinator onderzoekt met de vraagouder welke mogelijkheden er zijn om een eigen vangnet te creëren.

Begeleiding

Voordat steunouders beginnen, krijgen ze een training boordevol tips en ervaringen om hun voordeel mee te doen. Gedurende het hele traject blijft de coördinator beschikbaar om op terug te vallen bij vragen of problemen. De steunoudercoördinator matcht vraag en aanbod zorgvuldig, zodat vraag- en steunouder goed bij elkaar passen. Natuurlijk is het wennen over en weer. Daarom starten we altijd met een wenperiode waarin iedereen elkaar leert kennen en het vertrouwen kan groeien.

Samenwerken

Steunouder kiest ervoor om haar werkwijze altijd in te bedden bij een lokale uitvoeringsorganisatie. In onze ervaring is dat de beste garantie voor een duurzame verankering in het lokale sociale domein met bovendien korte lijntjes met verwijzers waarbij op- en afschalen eenvoudiger uitvoerbaar wordt.

Steunouder werkt

In Tien verhalen met impact (2020) brengen we zowel de kwalitatieve als de kwantitatieve impact van Steunouder in kaart. Download het e-boek om te ontdekken hoe een ogenschijnlijk kleine bijdrage een grote impact kan hebben.

Onderzoek

Annelien van Horssen onderzocht in 2016 vanuit de studie Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken van de Universiteit Utrecht welk effect Steunouder heeft op het vergroten van de draagkracht van ouder en kind.

Het onderzoek concludeert:

‘Door praktische steun die steunouders bieden, hadden vraagouders tijd voor zichzelf, voor anderen gezinsleden en een moment rust. Enkele vraagouders ontvingen ook emotionele en adviserende steun wat voor hen van meerwaarde was omdat zij hun verhaal kwijt kunnen. Voor kinderen was Steunouder van meerwaarde, omdat zij aandacht ontvingen, een plezierig dagdeel beleefden, in een andere omgeving waren en zich begaven in een veilige, stabiele omgeving. Steunouders waren gericht op het bieden van een veilige, stabiele omgeving. Kinderen gingen met plezier naar haar/zijn steunouder. De helft van de steunouders was gericht op het bieden van een ondersteunende en stimulerende omgeving. Deze steunouders signaleerde ontwikkelingsbehoefte van kinderen en bedachten stimulerende activiteiten. Voor kinderen van kwetsbare ouders kan dit een aanvulling zijn op de soms geringe ondersteuning en stimulering van thuis.'

Animatie voor ouders met licht verstandelijke beperking
De drempel voor gezinnen en ouders om hulp te vragen is soms groot. Helemaal als je minder ‘talig’ bent dan gemiddeld en informatiefolders lezen te hoog gegrepen is. Wat is Steunouder is een ultrakorte video-animatie die wordt gebruikt door professionals die werken met ouders met een licht verstandelijke beperking.

Bekijk de video Steunouder - wat is dat?

Steun voor pleegouders

Samen met het Overijsselse Trias Jeugdhulp heeft Steunouder het project Steun voor pleegouders geïnitieerd. Gedurende drie jaar is er ruimte om pleegouders met een steunouder een steuntje in de rug te bieden waardoor zij ruimte hebben om even op adem te komen, aandacht te geven aan hun andere kinderen of iets voor zichzelf te doen.

Meer informatie over dit project

In de praktijk

Lees het praktijkverhaal 'Steunouder Sieka geeft Aïcha iemand om op terug te vallen'

Buurtgezinnen is opgericht in 2015 en is gebaseerd op een oude gedachte: opvoeden doen we samen. Gezinnen die het zwaar hebben (vraaggezinnen) worden door een lokale coördinator gekoppeld aan een stabiel gezin in de buurt (steungezin). Op laagdrempelige, gelijkwaardige en alledaagse wijze krijgen kinderen wat extra liefde en aandacht en worden ouders ontlast.

Buurtgezinnen wil voorkomen dat problemen binnen gezinnen uit de hand lopen en er zwaardere hulp (of in het ergste geval uithuisplaatsing) nodig is. Begin 2021 zijn we in bijna 70 gemeenten actief en hebben we meer dan 1800 gezinnen aan elkaar gekoppeld.

Marieke (11 jaar):

‘Het is geen familie, maar het voelt wel zoiets.’

Vraaggezinnen en steungezinnen

Vraaggezinnen zijn gezinnen die overbelast zijn of dreigen te raken. Vaak door een combinatie van beperkte draagkracht (bijvoorbeeld door alleenstaand ouderschap of gezondheidsproblemen) en uiteenlopende problemen die een zwaar beroep op hen doen. Zij hebben te weinig mensen om zich heen waarop ze kunnen terugvallen.

Steungezinnen

Steungezinnen zijn gezinnen met ervaren, competente ouders die graag een ander helpen en een maatschappelijke bijdrage willen leveren. Zij ondersteunen het vraaggezin, stimuleren de eigen kracht en de zelfredzaamheid van het vraaggezin en bieden kinderen een plek waar ze ontspannen kind kunnen zijn en nieuwe ervaringen op kunnen doen.

Steunouders worden geselecteerd aan de hand van een competentieprofiel en hebben een VOG nodig. Zij krijgen geen vergoeding. De achtergrond van steungezinnen is gevarieerd. Het zijn zowel jonge gezinnen met kinderen als gezinnen waarvan de kinderen al uit huis zijn, die de rol van opa en oma voor de kinderen vervullen.

Bruggen bouwen

De ondersteuning is afgestemd op de behoefte van het vraaggezin en kan bestaan uit opvang van een kind voor een vaste middag in de week, regelmatig logeren, meegaan naar voetballen en ouderavonden etc. In plaats van het gevoel dat een vraaggezin faalt omdat ze het alleen niet redden, wil Buurtgezinnen bouwen aan een gemeenschap waarin samen opvoeden de norm is. ‘It takes a village to raise a child’. Ergens bij horen en het gevoel hebben er niet alleen voor te staan geeft kracht. Steungezinnen ervaren het contact met een ander gezin als een verrijking en horizonverruiming.

De Kinderombudsvrouw:

‘In onze samenleving is het niet meer vanzelfsprekend dat jongeren ouderen ontmoeten of dat mensen uit verschillende sociaal economische klassen of culturele achtergrond elkaar tegenkomen. Buurtgezinnen kan verbindingen leggen tussen deze groepen.’

Onderzoek naar effecten

In 2019 zijn de effecten van Buurtgezinnen onderzocht in 11 gemeenten. Uit dit onderzoek blijkt dat de besparingen die worden gerealiseerd significant hoger zijn dan de investering in Buurtgezinnen. De resultaten zijn weergegeven in deze effectrapportage.

In 2020 is een extern onderzoek gepubliceerd, uitgevoerd door de Christelijke Hogeschool Ede, lectoraat Kind in Gezin. De Hogeschool heeft onderzocht wat het sociaal en het financieel rendement van Buurtgezinnen is.

Bijzondere erkenning

In 2017 zijn we beloond met een ‘Appeltje van Oranje’, een jaarlijkse prijs van het Oranje Fonds voor vernieuwende sociale initiatieven. In 2021 ontvingen we het Hartenhuis-award van de Stichting Het Vergeten Kind vanwege onze bijdrage aan het doorbreken van het sociaal isolement waarin veel kinderen opgroeien.

Relevante links en documenten

• Website Buurtgezinnen.nl
• Video's over steungezinnen
• Effectrapportage 2019 (pdf)
• Onderzoek 2020 van Christelijke Hogeschool Ede (pdf)

Meer informatie

Neem contact op met:

Leontine Bibo
06-51849745
Leontine@buurtgezinnen.nl 

Home-Start zet getrainde vrijwilligers met opvoedervaring in om ouders op tijd te steunen bij hun alledaagse vragen over opvoeden. Voor ouders is dit een laagdrempelige en informele vorm van hulp waarvan is bewezen dat die in ieder geval tien jaar doorwerkt. De steun werkt preventief. De helft van de gemeenten gebruikt inmiddels het Home-Start programma en bespaart daarmee kosten voor de formele jeugd- en gezinszorg.

De draaglast van gezinnen is groot. Er moeten immers veel ballen in de lucht worden gehouden. Het zijn vaak buren, vrienden, familie of een ouder van school die hulplijnen bieden. Als dit netwerk te klein of al overvraagd is, kan een beroep worden gedaan op vrijwilligers die ervaring hebben met opvoeden.

Vrijwilligers van Home-Start bezoeken ouders elke week thuis en kunnen ook contact houden via telefoon of videoapps. De ouders ervaren dat ze niet de enigen zijn die opvoeden een uitdaging vinden en die vragen hebben over de opvoeding. Door de ondersteuning van de vrijwilliger, die gelijkwaardig en informeel is, merken ze dat ze er niet alleen voor staan.

Landelijk programmaleider Gerda Groen van Home-Start licht toe:

Een kind in de jeugdzorg denkt vaak ‘er is iets mis met mij’, maar het ligt lang niet altijd aan het kind. Als je de gezinnen al in een vroeg stadium ondersteunt, hoeft het niet zo ver te komen. Een vrijwilliger met ervaring heeft tijd, luistert en haakt in op wat de ouders zelf vragen. Dit lijkt eenvoudig en weinig, maar het effect is groot: de opvoedsteun werkt na het vertrek van de vrijwilliger in ieder geval tot tien jaar door, liet ons onderzoek in 2015 al zien.

Preventie

Doordat ouders op tijd worden gesteund, worden zwaardere vormen van hulpverlening voorkomen. De opvoedsteun geeft ouders weer zelfvertrouwen, waardoor ze zichzelf beter voelen. Dat merken de kinderen ook, want bij hen zie je dat hun opstandige of angstige gedrag vermindert.

In Nederland werkt de helft van de gemeenten met Home-Start, de inzet van een vrijwilliger kost een gezin niets. Home-Start traint en begeleidt de vrijwilligers die een jaar lang wekelijks langskomen. De gemeente betaalt voor de steun gemiddeld tweeduizend euro per gezin per jaar. Home-Start doet mee aan de Kansrijke Start coalities in gemeenten, waardoor aanstaande en jonge ouders informeel steun krijgen van een vrijwilliger.

Al 28 jaar in Nederland

In 1973 startte Margaret Harrison in het Verenigd Koninkrijk met een informele en preventieve aanpak voor ouders bij het opvoeden van kinderen. Zij kwam er als professioneel hulpverlener achter dat mensen graag problemen vóór willen blijven en informeel contact willen.

In Nederland wordt nu al achtentwintig jaar met dit programma gewerkt. De opzet bestaat uit professioneel georganiseerd werk met getrainde vrijwilligers die zelf ervaring hebben met opvoeden. Zij bieden in de woorden van Harrison: ‘a gift of time’. Een luisterend oor en aandacht. Deze vorm van empowerment heeft veel effect.

Bekijk de video voor meer informatie over de werkwijze.

Kern Home-Start

• Empowerment van ouders bij opvoeden
• Kinderen vertonen minder angstig gedrag
• Laagdrempelig
• Informele steun
• Professionele training en begeleiding door lokale coördinatoren
• Vrijwilligers hebben zelf opvoedervaring
• Preventieve zorg
• Effectief bewezen en de steun werkt tien jaar door
• Kostenefficiënt voor lokaal jeugdbeleid

Resultaten

Het Home-Start programma is nu 28 jaar in Nederland. Eind 2020 gaf Home-Start inmiddels steun aan het 50.000e gezin.

• 161 gemeenten bieden het Home-Start programma aan
• 4.082 gezinnen per jaar
• 131 coördinatoren
• 2.880 vrijwilligers
• 70% komt via een verwijzer, 30% zelf via familie, kennissen of media
• 30% is alleenstaande ouder, 70% gehuwd of samenwonend
• risicofactoren: psychisch, opvoedkundig, fysiek, woonomgeving, financieel, beperkt netwerk

Moeder over Home-Start:

Wat mij enorm geholpen heeft, is dat ze echt luisterde naar mij. Ze vroeg waar ik behoefte aan had, in plaats van dat ze mij iets opdrong. Ze hield mij een spiegel voor en liet mij zelf nadenken. Die aanpak paste bij mij. Ze voelde als een vriendin die het beste met mij en mijn kind voorhad. De hulp duurde lang genoeg, zodat ik de tijd heb gekregen om het weer alleen te kunnen als moeder.

Vrijwilliger over Home-Start:

Als vrijwilliger ben ik een belangrijk maatje voor de ouders en hun kinderen. Doordat ik tijd heb, luister naar hun verhalen, kan ik wat lichtpuntjes bieden en vaak vinden we met elkaar praktische oplossingen voor hun vragen.

Wethouder over Home-Start:

Je hebt veel vragen over opvoeden, ook als de kinderen groter worden, daarom zijn gesprekken tussen ouders onderling zo waardevol.

Relevante links

• Website Home-Start
• Jaarverslag 2019
• Home-Start in Databank Effectieve Jeugdinterventies
• Home-Start Worldwide
• Opvoeden in een nieuw land
• Praktijkvoorbeelden met Home-Start

Meer informatie

Neem dan contact op met:

Gerda Groen
info@home-start.nl
06-12687918

Samen Oplopen koppelt getrainde en intensief begeleide vrijwilligers aan gezinnen en jongeren met complexe zorgen en stress. Vaak wordt er bij hen professionele hulpverlening ingezet, maar de gezinnen zelf zijn vooral op zoek naar een laagdrempelige vorm van hulp. Samen Oplopen slaat een brug tussen de informele en formele hulp. Dit doen zij door de werkwijze over te dragen aan andere organisaties.

Deze stichting combineert de inzet van een vrijwilliger met de expertise van een professional en zet deze combinatie in bij gezinnen en jongeren met complexe problematiek. De werkwijze van Samen Oplopen wordt door lokale wijkteams, CJG’s of welzijnsorganisaties uitgevoerd.

Quote gezin: Eindelijk echte hulp, iemand die snapt wat ik mij dwars zit en me helpt in alles wat ik nodig heb.

Hoe vrijwilligers bijdragen aan transformatie jeugdzorg

Hulpverleners en gemeenten zitten vaak met een dilemma: de complexiteit van de problemen in gezinnen maakt het te zwaar om in deze gezinnen een vrijwilliger in te zetten. Daarnaast móet de zorg transformeren; de huidige zorg voor gezinnen met veel problemen is erg duur en de druk op de zorg neemt toe. Dit maakt het belang van de inzet van vrijwilligers steeds groter. Maar hoe doe je dat als het gaat om complexe problematiek? En hoe waak je ervoor dat het aanbod binnen het sociaal domein versnippert?

Een antwoord op deze vagen komt van Samen Oplopen.

Met de werkwijze van Samen Oplopen:

• nemen problemen in gezinnen af;
• dalen de kosten voor (jeugd)zorg.

Samen Oplopen koppelt vrijwilligers aan gezinnen

Het gaat pas duurzaam beter met gezinnen als elke stressfactor wordt aangepakt. Als er generalistisch gewerkt wordt via maatwerk. Mensen die hun leven goed op orde hebben en daardoor krachtig zijn in een rol als gezinsvrijwilliger en een professionele hulpverlener lopen samen op met kwetsbare gezinnen en ondersteunen ze in de volle breedte van het leven.

De vrijwilligers coachen, bieden hulp bij opvoeding en financiële zorgen, spelen met de kinderen, begeleiden gezinsleden naar instanties, ondernemen samen activiteiten, helpen met integreren en de samenleving begrijpen en bieden gezelligheid, aandacht en een luisterend oor. Mocht het nodig zijn, dan kan de professionele coördinator extra ondersteuning geven of samenwerking zoeken met hulpverleningsinstanties.

Quote manager Centrum voor jeugd en Gezin:

We kunnen als hulpverleners sneller uit een gezin, omdat vrijwilligers een hele belangrijke rol spelen in het gezin. Als hulpverleners zijn we altijd passanten met veel trajecten. Met een vrijwilliger kan het gezin het weer zelf gaan doen. Zonder samen Oplopen zouden we veel meer geld uitgeven aan de hulpverlening en zouden sommige gezinnen niet eens in beeld zijn.

Praktijkverhaal Madelon en Sylvia

In een video van het Oranje Fonds vertellen vrijwilliger Madelon en moeder Sylvia over de tijd die zij samen opliepen. Sylvia kwam door een scheiding met haar bijna 4-jarige zoontje Bjorn op een camping te wonen. Ze wist zich niet goed raad met hoe ze nu verder moest. Het regelen van een koophuis, haar zoontje dat nog naar de peuterspeelzaal ging en opgehaald moest worden en andere dagelijkse bezigheden werden haar even te veel.

Gelukkig kon vrijwilliger Madelon haar in een jaar tijd op weg helpen. Ze bood Sylvia een luisterend oor, deed leuke dingen samen met Bjorn en ging mee naar de rechtbank en mediation sessies.

Werkwijze van Samen Oplopen

1. Voor wie

   Samen Oplopen is er voor gezinnen en jongeren met veel stress en problemen. Voor ouders en voor jongeren van 0 tot ca. 23 jaar. Denk bijvoorbeeld aan gezinnen met opvoedtekorten, in een minimumsituatie, met financiële problemen, nieuwkomers (vluchtelingen met een status), alleenstaande ouders en gezinnen of jongeren met een klein sociaal netwerk. Maar ook gezinnen waar sprake is van scheiding, eenzaamheid, gezinsleden met een beperking of bijvoorbeeld een depressie.

2. Voorkomen en afschalen

   Samen Oplopen voorkomt dure jeugdzorg en uithuisplaatsingen. Dankzij de werkwijze van Samen Oplopen biedt een mede-inwoner duurzame steun. Vaak ontaardt deze steun in vriendschappelijk en duurzaam contact waardoor het jo-jo-effect van gezinnen die steeds weer hulpverlening nodig hebben, wordt doorbroken.

3. Lokale aanpak

   Een lokale zorgorganisatie, zoals Sociaal Teams en/of Welzijn, voert Samen Oplopen uit. Zo is de aanpak van Samen Oplopen altijd goed ingebed in lokale structuren. Stichting Samen Oplopen ontzorgt de lokale organisatie door het leveren van een bewezen werkwijze, materialen en coaching. Zo vormt de organisatie een brug tussen de formele en informele zorg en kan de formele zorg soepel worden afgeschaald.

Relevante links

• Website Samen Oplopen
• Jaarverslag Samen Oplopen 2021
• Minidocumentaire van 7 min. waarin vrijwilligers, een gezin, coördinator, 2 directeuren en een wethouder aan het woord zijn over Samen Oplopen
• Onderzoeken naar de aanpak en resultaten van Samen Oplopen
• Video waarin de manager van een Sociaal Team/CJG de meerwaarde van Samen Oplopen uitlegt
• Voorbeelden van kostenbesparing in de zorg door Samen Oplopen
• YouTube-kanaal van Samen Oplopen met meer video's

Quote alleenstaande moeder van een gezin:

Vrijwilliger Anne komt elke week. Zij denkt en doet met van alles mee: met de kinderen, de papieren, de computer en het contact met school. Ze is als een moeder. Ik kan weer ademhalen!

Heb je een vraag aan Samen Oplopen? Neem dan contact op met:

Linda Otterman

lindaotterman@samen-oplopen.nl

06-81136075