‘Echt snappen dat misbruik effect heeft op het brein en het latere gedrag van kinderen. Daar ligt de uitdaging’

Weblogbericht | 27-09-2021 | voor Jeugd & Gezin

Dr. Iva Bicanic is klinisch psycholoog, hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum van het UMC Utrecht en directeur-bestuurder van het Landelijk Centrum Seksueel Geweld. De relatie tussen seksueel misbruik, geweld en kindermishandeling én de effecten daarvan op latere leeftijd, kan Iva niet vaak genoeg benadrukken. ‘Het belangrijkste is dat we snappen wat het betekent om op te groeien in een onveilige omgeving en de doorwerking daarvan.Dat we gaan zien dat als een meisje van 16 uitdagend gedrag vertoont, manipuleert en bedriegt, dat een gevolg is van jarenlang misbruik. Toen moest ze wel liegen om te kunnen overleven. Nu veroordelen we haar daarom.’

Effecten op brein en gedrag

Volgens Iva ontwikkelen veel kinderen die opgroeien in een onveilige omgeving later problemen op verschillende gebieden. En worden ze vaak zelf slachtoffer of pleger van misbruik, dan wel geweld. ‘Door een onveilige omgeving en slechte jeugdervaringen ontwikkelen jonge slachtoffers een negatief zelfbeeld en vijandelijk wereldbeeld. Ook raakt hun gevoel uitgeschakeld, er ontstaat “emotional numbness”. Dit alles maakt dat zij later over grenzen kunnen gaan, van henzelf of van anderen. Als je als kind gelooft dat je slecht bent, dat het allemaal door jou komt en als je niet terechtkunt bij je ouders, loop je meer kans dat er later nare dingen met je gebeuren.’

‘Als je als kind gelooft dat je slecht bent […] dan loop je meer kans dat er nare dingen met je gebeuren.’

‘Bovendien gaat het brein dat bij jonge kinderen nog sterk in ontwikkeling is, rekening houden met onveiligheid. Ook het stress-systeem raakt ontregeld. Kinderen die opgroeien in chaos, in dreigende en onvoorspelbare omstandigheden waarop ze zelf geen controle hebben en afhankelijk zijn van anderen, zijn altijd gespannen. Deze kinderen groeien, dag in dag uit, op met stress. Dit kan zich wreken in de vorm van angst- en stemmingsproblematiek, maar ook in lichamelijke klachten.’

Heb oog voor ouders

Misbruik en/of negatieve jeugdervaringen werken zelfs door in ouderschap. Iva ziet in haar werk vaak dat als een kind wordt aangemeld, een ouder ook slachtoffer is geweest van geweld. Een ouder is dan nog (ongemerkt) zo belast met het eigen onverwerkt trauma dat deze onvoldoende emotioneel beschikbaar is voor het eigen kind. ‘Er ontbreekt thuis dan iets, en er zijn mensen met slechte bedoelingen die in dat gat willen springen.’ Iva pleit er dan ook sterk voor om oog te hebben voor die ouders die als kind ook tekort zijn gedaan. ‘Dat is niet makkelijk. Maar dit respectvol uitleggen, helpt ouders ook weer verder. We moeten dat gat dichten. Gelukkig is er tegenwoordig veel te bereiken met traumabehandeling, bij zowel kind als ouders.’

‘Deze kinderen groeien, dag in dag uit, op met stress.’

Juist vanwege deze langdurige gevolgen van misbruik en geweld is het van groot belang dat hulpverleners inzicht hebben in de effecten ervan op het brein en gedrag van kinderen. ‘Als je dat als hulpverlener echt snapt, kun je veel betekenen.’