Interview met Hilde Tempel: 'Verklarende Analyse richt zich op oorzaken en niet op symptomen’

Weblogbericht | 06-07-2022 | voor Jeugd & Gezin

Sinds april dit jaar werken alle opdrachtgevers in de jeugdregio Noord-Veluwe met de Verklarende Analyse. Hilde Tempel is samen met collega Laura Geesing de creatieve basis van deze methodiek voor de regio Veluwe-Noord:

Doel is gesprekken met ouders en kinderen systematisch en gestructureerd te voeren om zo samen te begrijpen welke factoren van invloed zijn op het ontstaan en het voortbestaan van hun vraag of situatie. Zo voorkom je dat je blijft steken in waarneembaar gedrag en graaf je dieper naar de oorzaken van problemen.      

Er wordt landelijk al veel gesproken over de Verklarende Analyse als mogelijk instrument in de uitvraagprocedures binnen de jeugdzorg (zie ook het interview met Karin Kerckhaert), maar eigenlijk bestaat de methode al decennia, aldus Hilde Tempel. Zelf onderzocht ze in hoeverre er gebruik gemaakt wordt van deze analyse en schreef ze er artikelen over.

“Het is binnen de psychologie een veelgebruikte methode, maar samen met mijn collega’s in de zorg kwamen we eigenlijk tot de schrikbarende conclusie dat er binnen de jeugdzorg zelden of nooit gebruik van wordt gemaakt. Toen ik het artikel hierover dat ik in 2018 schreef aan mijn schoonvader liet lezen, zei hij: ‘het is toch logisch dat je een cliëntgesprek daarmee begint?’

Natuurlijk werd er wel wat we noemen ‘vraagverheldering’ toegepast, maar vaak bleef het steken bij de vraag aan ouders en jongeren naar hun eigen visie op de oplossing van hun problematiek. Daarmee gingen we dan aan de slag. Andere modellen bleken weer te arbeidsintensief of vroegen teveel specialistische expertise.

Als een jongere vaak boos is kun je de oplossing zoeken in het beheersen van emoties, maar dat is symptoombestrijding. Het is veel effectiever om er achter te komen wat de oorzaken van die boosheid zijn.

Gelukkig waren er hier binnen de jeugdzorg in de regio Flevoland en Noord-Veluwe al wel ontwikkelingen gaande. Die hebben we serieus opgepakt en zo zijn we tot een toegankelijker model voor de Verklarende Analyse gekomen.”

Hiermee willen Tempel en haar collega’s de samenwerking met jongeren en gezinnen systematisch en gestructureerd aanpakken. “Als een jongere vaak boos is kun je de oplossing zoeken in het beheersen van emoties, maar dat is symptoombestrijding. Het is veel effectiever om er achter te komen wat de oorzaken van die boosheid zijn. Dat kunnen bijvoorbeeld ruzies thuis zijn, of pesterij op school.”  

Van kennismaking tot analyse

Drie stappen kenmerken het model van hun Verklarende Analyse, legt Tempel uit.

1. “Tijdens de kennismaking proberen we zoveel mogelijk gegevens te verkrijgen, maar ook leggen we uit dat we graag samen met de gezinnen een antwoord willen vinden op de problemen.
2. Daarna voegen we de deskundigheid van de professional toe aan wat we weten uit de kennismaking. We zoeken naar verklaringen en samenhang en maken daarbij gebruik van kennis en literatuur en gaan daarmee terug naar het gezin om onze visie op de problemen te bespreken. Samen proberen we het eens te worden over de samenhang tussen de verschillende factoren die van invloed zijn op het ontstaan en voortbestaan van de situatie.
3. Tot slot kijken we samen met jeugdige en ouders met welke doelen zij aan de slag willen en welke effectieve interventies daarbij passen.”

De analyse is op zo’n manier opgesteld dat ook informatie die misschien niet altijd spontaan gedeeld wordt door ouders, bijvoorbeeld financiële problemen, toch aan het licht komt.

De Verklarende Analyse is een levend document, verduidelijkt Tempel, en verdwijnt niet in een bureaulade als de behandeling start. “Ook gedurende de behandeling blijft de analyse relevant, je moet immers voortdurend kijken of de behandeling nog steeds effectief is en of de Verklarende Analyse wellicht moet worden aangepast.”

Alle focus is gericht op het samen begrijpen van de situatie waarin de factoren die een rol spelen in het ontstaan en voortbestaan worden meegenomen.

Tempel: “De analyse is op zo’n manier opgesteld dat ook informatie die misschien niet altijd spontaan gedeeld wordt door ouders, bijvoorbeeld financiële problemen, toch aan het licht komt. Zo krijg je antwoord op de meest relevante vragen en filter je zaken die van minder of geen belang zijn, weg. Ook hebben we de analyse zo gebruiksvriendelijk mogelijk gemaakt, aansluitend bij de leefwereld van de gezinnen en in toegankelijke taal. We hebben zoveel mogelijk vakjargon vermeden en tools ingebouwd om het gesprek aan te gaan.”

De methode vraagt wel tijd en energie van toegangsmedewerkers en gedragswetenschappers.

Tempel: Vaak heb je meerdere gesprekken nodig, dat zet weer meer druk op je organisatie, maar die tijd haal je weer dubbel en dwars in tijdens het vervolgtraject.

Workshops

Driekwart van de jeugdzorg in de regio Noord-Veluwe werkt nu met de Verklarende Analyse van Tempel en haar collega’s. “We hebben de analyse uitgelegd en behandeld in diverse workshops,  en bijeenkomsten, en besproken met jeugd- en gezinswerkers. Voor gedragswetenschappers zijn trainingen georganiseerd in het ondersteunen van de jeugd- en gezinswerkers bij hun werkzaamheden.”

Die sessies verliepen volgens Tempel overwegend positief. “De aanpak is voor velen niet compleet nieuw, sommige delen van de analyse werden al in de praktijk gebruikt, door de een wat meer door de ander wat minder. Wel is er nu meer aandacht voor de werkelijk relevante factoren.”

De methode wordt nu binnen de zorgorganisatie van Noord-Veluwe verder ontwikkeld.

Tempel: We delen voortdurend de ervaringen met elkaar, zo proberen we samen te leren en beter te worden, bijvoorbeeld middels het opnemen van filmpjes die we de organisatie ingestuurd hebben. De afspraak is dat alle hulpverleners in de regio uiteindelijk op deze manier gaan werken. We proberen onze ervaringen zo breed mogelijk te delen. Andere partnerorganisaties kunnen er wellicht ook iets aan hebben.

De angst voor een ‘te medische benadering’ van de analyse is een van de meest voorkomende reacties van zorgmedewerkers. Volgens Tempel is dit gevaar bij de Verklarende Analyse juist veel kleiner. “Je kunt immers ook tot de conclusie komen dat problemen gewoon het gevolg zijn van opvoeding of van groei. Dan kun je veel makkelijker met een gezin afspreken dat er helemaal geen specialistische behandeling nodig is.”

Wachttijden

Dat laatste leidt tot de vraag of gezinnen profiteren van deze nieuwe aanpak. Volgens Tempel is het nog te vroeg om hierop antwoord te geven, maar ze is optimistisch. “Gezinnen zullen zeker de voordelen ervaren, ze krijgen zelf een beter inzicht in de oorzaken en samenhang van factoren die tot de problemen leiden. Dit is van invloed op hun motivatie om aan de slag te gaan. We weten immers dat als we gezamenlijk komen tot besluitvorming over een plan van aanpak, dit effect heeft op de motivatie van de gezinnen, wat weer een positief effect op de in te zetten interventie.

Maar er zijn natuurlijk ook cliënten die vinden dat het allemaal veel tijd kost en liever direct willen worden doorverwezen naar de specialist. Daarom zijn communicatie en gesprekstechnieken onderdeel van de training, evenals een goede uitleg waarom we dit doen en vooral goed luisteren.”

Maar dan die lange wachttijden, kan de Verklarende Analyse helpen dit probleem op te lossen? “Lastige vraag”, erkent Tempel in dit stadium. “Er is natuurlijk niet één model of oplossing. Zeker is dat we met deze methodiek de kwaliteit van de toegang en daarmee van de zorg verbeteren. We voorkomen zo dat dat we zorg gaat ‘stapelen’: helpt A niet, dan maar B en helpt B niet dan maar C.

Een goede analyse kan ook een rol spelen in het voorkomen van onterechte uithuisplaatsingen en verkeerde behandelingen. Maar het is nog te vroeg om te zeggen dat deze aanpak de wachttijden verkort.

We moeten daarvoor nog langer monitoren, zo houden we voortdurend het aantal uithuisplaatsingen en zorgproducten dat wordt aangeboden in de gaten."

Vooruitlopend op de resultaten is de belangrijkste winst dat veel professionals graag op deze manier met jongeren willen werken, en jeugdigen en gezinnen beter geholpen worden. Daarmee zijn twee belangrijke randvoorwaarden vervuld.

Tekst: Rik Weeda.