Kees Kraaijeveld: “Psychisch leed bij jongeren heeft een diepere maatschappelijke oorzaak”

Weblogbericht | 19-05-2022 | voor Jeugd & Gezin

“De Denktank Mentale Vooruitgang van Jeugd & Gezin wil een discussie starten over de vragen hoe we jonge mensen mentaal tot volle bloei kunnen laten komen, hoe we gezinnen mentaal krachtiger kunnen maken én hoe we van de huidige maatschappij een daadwerkelijk gezinsvriendelijke samenleving kunnen maken.

Samen met Joep Verburgt, bestuurder van GGZ Eindhoven en schrijver van het boek ‘Pleidooi voor een mentaal offensief’ heb ik de Denktank Mentale Vooruitgang opgezet om kennis te mobiliseren van psychologen, psychiaters, mensen uit de ggz en van instituten als het Sociaal Cultureel Planbureau, het Trimbos Instituut en het Nederlands Instituut van Psychologen en natuurlijk het ministerie van Volksgezondheid en de VNG.

Zo hebben we bijvoorbeeld een mentale ‘schrijf van vijf’ ontwikkeld met de vijf aandachtspunten voor mentale vooruitgang: emoties, betrokkenheid, relaties, betekenis en prestaties, alle vijf aspecten die belangrijk zijn om mentaal sterker te worden.”

Wat is er mis met onze mentale gezondheid?

“Materiële zaken en geld spelen natuurlijk een rol in ons leven, maar als je mensen vraagt naar wat ze écht het belangrijkst vinden, dan zijn dat relaties: met elkaar en met de kinderen, je gelukkig voelen, kortom je mentale welzijn. Daar schort het een en ander aan in onze samenleving.

Als ik kijk naar de lange wachtlijsten in de jeugdzorg, dan bekruipt me het gevoel dat we aan het dweilen zijn met de kraan open. We zijn al die arme jongeren die een beroep doen op de jeugdzorg weer aan het oplappen terwijl we een mentaal ziekmakende samenleving hebben gecreëerd. Weliswaar leven we in een heel gelukkig land, maar tegelijkertijd is er veel psychisch leed bij jongeren.

Er is veel angst voor de toekomst, een groot motivatieprobleem voor leren en het vervolg daarop en er zijn veel sociale problemen die sterk verbonden zijn met de digitalisering. Vooral de sociale media spelen daarbij een rol met allerlei nare nevenverschijnselen zoals digitaal pesten en vooral het sociaal vergelijken: als je de hele dag zit te kijken naar hoe andere mensen het nog veel leuker hebben dan jij, geeft dat een naar gevoel.

Ook kennen we in ons land een enorme vrijheid. Dat is fijn, maar veroorzaakt bij jonge mensen ook keuzestress en je kunt je er enorm verloren in voelen. Die vrijheid en keuzemogelijkheden leiden soms ook tot een identiteitsprobleem en een gevoel van zinloosheid. Ruim de helft van de mensen in Nederland heeft aangegeven geen hoger doel meer te hebben in het leven.”

Dit is een diepgaand structureel probleem van onze maatschappij. Dat ga je niet binnen een paar jaar oplossen.

Dat gaat ook niet. We moeten beginnen met het dichtdraaien van de kraan, dweilen helpt niet. Ik kan me goed indenken dat je snel een eind wilt maken aan die wachttijden, maar dat leidt tot een enorme druk. Je moet je daardoor niet gek laten maken en binnen een paar jaar dat probleem op willen lossen. Kies voor de lange termijn en een gezondere samenleving en focus je niet alleen op individuele jongeren die nu te kampen hebben met een eigen, specifiek probleem.

Hoe willen jullie dat aanpakken?

“Met elkaar praten en erover nadenken. Dat is het begin. We zullen naar een andere maatschappelijke normvorming moeten. De prestatiedruk is groot. Kijk alleen maar naar de inrichting van ons onderwijssysteem. Kinderen vanaf vier jaar confronteren we er al mee. Voorselecties, een toenemende Citodruk, decentrale toetsing waarbij je met je middelbare schooldiploma op zak weer toch moet voldoen aan toetsing om op een universiteit te komen. Daar moeten we gewoon mee ophouden. De mentale kosten zijn veel hoger dan we denken.

In een breder perspectief moeten we meer betrokkenheid bij onze maatschappij creëren. Waardeer zaken als vrijwilligerswerk en burgerzorg, plan ontmoetingsplekken bij gebiedsontwikkeling. Waarom is er in het bedrijfsleven wel sprake van maatschappelijk verantwoord ondernemen maar niet van mentaal verantwoord ondernemen? Zestig procent van het langdurig verzuim in het bedrijfsleven heeft mentale oorzaken. Dat is bekend bij werkgevers, sommigen zoeken nu ook al actief naar manieren om de mentale kracht van hun organisatie te vergroten.”

Dat wordt een hele lijst, hoe krijg je dat tussen de oren van politici?

“Het is een omvangrijk programma. Maar er is natuurlijk al veel gaande. Overal in Nederland wordt al gewerkt aan mentale gezondheid. GGZ-partners en gemeenten zijn al bezig om de samenleving te veranderen. Als Denktank brengen we de discussie op gang, we organiseren workshops in bedrijven, onder meer met grote bedrijven en organisaties zoals ASML, Jumbo en Zilveren Kruis. Een groot aantal organisaties pleit al voor structurele aandacht in het onderwijs voor psychologie, mindfulness en levensvaardigheden.

Op politiek niveau zullen we andere doelen moeten stellen, meer aandacht moeten hebben voor sociale kwaliteit, betrokkenheid en motivatie, en niet alleen voor economische groei en arbeidsproductiviteit.

Gelukkig staan er in het regeerakkoord nu ook voor het eerst doelen gesteld op het gebied van mentale weerbaarheid. Dat is een begin maar zou veel structureler op de politieke agenda moeten staan. Gemeenten zijn er wel al meer mee bezig. Bijvoorbeeld Amsterdam, Eindhoven, Rotterdam en Utrecht hebben programma’s om de mentale kracht te vergroten.”

Hoe richten jullie je op de jeugdzorg?

“Deze Denktank bestaat uit bestuurders en deskundigen die allemaal met de jeugdhulp te maken hebben, jeugdzorg, bijvoorbeeld Levvel, het Trimbos instituut, het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en het Nederlands Jeugd Instituut. Daarbij hebben we natuurlijk te maken met de gevolgen van de decentralisatie van de jeugdzorg.

Maar er zijn positieve ontwikkelingen. Een mooi voorbeeld is @Ease. Daar zijn geen wachtlijsten, daar kun je gewoon naar binnen lopen. In Brabant zijn ze bezig met mentale gezondheidscentra. Het ecosysteem mentale gezondheid - GEM- is ook een inspirerend voorbeeld van de fundamentele verandering die we in Nederland nodig hebben.

Het is daarnaast natuurlijk prima om je in te zetten om die wachttijden te verkorten en de jeugdzorg zo efficiënt mogelijk te organiseren, en op de lange termijn zullen we iets moeten doen aan die kraan. Met alleen maar dweilen lossen we het probleem niet op. Die kraan moet dicht.”

De denktank sluit hiermee aan bij de benadering van het Team Aanpak Wachttijden van het OZJ, dat ook werkt vanuit een holistische benadering van wachttijden. Het hanteert daarbij ook de metafoor van de badkuip en de kraan. Dweilen heeft geen zin, je zult de grondoorzaken moeten aanpakken en organisatiebreed en -overstijgend naar dit probleem kijken.

Tekst: Rik Weeda

De Denktank Mentale Vooruitgang Jeugd & Gezin op LinkedIn

Meer informatie over de Denktank is onder andere te vinden op LinkedIn. Acht concept-actiekaarten geven antwoord op de vragen: wat kunnen buurten, scholen en kinderopvang, werkgevers, zorgaanbieders, gemeenten, rijksoverheid, kennisinstituten en media doen om de kracht van jeugd en gezin te vergroten?

In drie artikelen gaat de Denktank in op de opvoeding, op de mentale staat van onze kinderen en gezinnen, en op wat er nodig is om van Nederland weer een gezinsvriendelijke samenleving te maken.

Meer informatie:

www.mentalevooruitgang.nl

LinkedIn-groep Denktank

#mentalevooruitgang